Jak czytać etykiety żywności?

Fot. Pixabay/CC0

Być może ignorowanie części komunikatów to wynik przesycenia informacją skierowaną do konsumenta. Brak czasu powoduje, że z reguły nie zwracamy uwagi lub tylko na krótką chwilę zatrzymujemy wzrok na mikroskopijnych informacjach dotyczących składu i nie do końca rozumiemy jej treść. Tak najczęściej wygląda „czytanie” etykiet. Czy jest to dla nas źródło pełnej informacji o produkcie, zabezpieczające przed spożyciem żywności o nieznanym składzie czy nieodpowiedniej świeżości? Z całą pewnością tak.

Świadomy wybór

Dla współczesnego konsumenta czytanie etykiet to warunek świadomego wyboru. To nauka i kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych poprzez kontrolę energii pochodzącej z cukru i tłuszczu w codziennej diecie, natomiast dla osób z cukrzycą, celiakią, nietolerancją czy alergią to konieczność – to jak czytanie ulotki leku.

Obowiązujące przepisy w postaci Rozporządzenia (WE) nr 1169/2011 z dnia 25.10.2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności porządkują i rozszerzają wcześniejsze regulacje między innymi właśnie w zakresie etykietowania produktów.

Na co powinniśmy zwrócić uwagę czytając etykietę?

Pomocny okazać się może wykaz szczegółowych informacji, których podanie przez producenta jest obowiązkowe na mocy obowiązującego rozporządzenia. Z zastrzeżeniem określonych w rozporządzeniu wyjątków, na opakowaniach lub etykietach produktów spożywczych powinny znajdować się następujące dane:

1. Nazwa żywności

Obowiązkiem producenta jest opisanie produktu w sposób jasny, czytelny i łatwy do zrozumienia, a zapis określający minimalną wielkość czcionki na 1,2 mm (w przypadku małych produktów 0,9 mm) zapewnia większą czytelność etykiet. Możliwe jest stosowanie nazwy zwyczajowej lub opisowej. Występuje również „nazwa przewidziana w przepisach”, czego przykładem może być oliwa z oliwek, przetwory mleczne, miód czy czekolada, dla których istnieją dodatkowe definicje i wymagania. Przykładem produktów opatrzonych zwyczajowymi nazwami są majonez, musztarda lub kajzerka. W przypadku przetworów mięsnych najczęściej występują nazwy opisowe z uwagi na duży stopień rozdrobnienia surowca i obecność dodatków smakowych. Jednak nazwa powinna być tak skonstruowana, aby konsument mógł rozpoznać rzeczywisty charakter wybieranej wędliny. Używanie zdrobnień czy figlarnych nazw typu frykasik jest dopuszczalne, ale dodatkowo należy opisać charakter produktu tak, aby nie wprowadzać konsumenta w błąd.

W przypadku użycia białka do produkcji produktów mięsnych i rybnych producent powinien umieścić w nazwie wyrobu informację o obecności białek w wyrobie oraz ich pochodzeniu, np. „kotlet z dorsza z dodatkiem białka wieprzowego”.

2. Wykaz składników;

Lista składników znajdujących się w produkcie to informacja przyprawiająca o lekki zawrót głowy nie tylko przeciętnego konsumenta, ale również żywieniowców. Obowiązek ten nie obejmuje produktów jednoskładnikowych (np. cukru czy kaszy gryczanej) oraz produktów o powierzchni mniejszej niż 10 cm² . Listę wszystkich surowców powinien zaczynać składnik występujący w największej ilości, następnie substancje dodatkowe: konserwanty, przeciwutleniacze, regulatory kwasowości, emulgatory, substancje zagęszczające, barwniki, aromaty, substancje słodzące, witaminy i sole mineralne w żywności fortyfikowanej.

3. Wszelkie składniki lub substancje pomocnicze w przetwórstwie powodujące alergie lub reakcje nietolerancji

Przepisy narzucają obowiązek specjalnego znakowania alergenu na etykiecie w sposób odróżniający się czcionką lub podkreśleniem od pozostałych składników występujących w produkcie żywnościowym. W przypadku bardzo małych opakowań producent nie musi umieszczać listy składników, ale musi podać nazwę alergenu.

4. Ilość netto żywności

5. Data minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia

Jest to informacja, której najczęściej szukamy na etykiecie. Przepisy dopuszczają umieszczenie jej w dowolnym miejscu produktu. Po upłynięciu terminu przydatności do spożycia środek spożywczy jest uznawany za niebezpieczny.

6. Wszelkie specjalne warunki przechowywania lub warunki użycia

Przykładowo może to dotyczyć temperatury przechowywania czy unikania ekspozycji na słońce i informacji typu „przechowywać w suchym i chłodnym miejscu”, „nie zamrażać”.

7. Nazwa lub firma i adres podmiotu działającego na rynku spożywczym

8. Kraj lub miejsce pochodzenia

Miejsce pochodzenia produktu może mieć duże znaczenie dla decyzji zakupowych konsumentów, dlatego etykieta musi informować skąd pochodzi produkt.

9. Instrukcja użycia, w przypadku, gdy w razie braku takiej instrukcji odpowiednie użycie danego środka spożywczego byłoby utrudnione

Jest wymagana np. w przypadku produktów w proszku wymagających obróbki przed spożyciem.

10. W odniesieniu do napojów o zawartości alkoholu większej niż 1,2 % objętościowo, rzeczywista zawartość objętościowa alkoholu

11. Informacja o wartości odżywczej

To jedna z cenniejszych wiadomości, którą znajdujemy na opakowaniu. Mimo że obowiązek w tym zakresie obejmie wszystkich producentów żywności dopiero w grudniu 2016 r., wielu z nich już teraz znakuje swoje wyroby wartością odżywczą podając ilości składników w jednostkach wagowych lub w przeliczeniu na tzw. porcję Wskazanego Dziennego Spożycia (ang. Guideline Daily Amount, GDA). Dotyczy to zawartości tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych, węglowodanów, cukrów, białka i soli. Dodatkowo, ale już dobrowolnie będzie można zamieszczać informacje nt. poziomu kwasów tłuszczowych jednonienasyconych i wielonienasyconych, alkoholi wielowodorotlenowych, skrobi, błonnika, witamin i składników mineralnych.

Obecnie do podawania wartości odżywczej w oparciu o Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 16.09.2010 r. zobowiązani są producenci produktów spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, np. dla małych dzieci i sportowców. Z kolei w oparciu o Rozporządzenie (WE) Nr 41/2009 z dnia 20.01.2009 r. wartością odżywczą znakowane są środki spożywcze dla osób na diecie bezglutenowej.

Producenci artykułów mlecznych są zobowiązani odrębnymi przepisami unijnymi do częściowego znakowania ich wartością odżywczą poprzez podanie informacji o zawartości tłuszczu. W pozostałych przypadkach umieszczanie informacji o wartości odżywczej obowiązuje producentów, którzy podają na etykiecie oświadczenie żywieniowe, które stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że dana żywność ma szczególne właściwości odżywcze: np. jogurt o zwiększonej zawartości wapnia.

Czy warto czytać etykiety?

Właściwa identyfikacja środka spożywczego za pomocą etykiety to przede wszystkim dbanie o własne bezpieczeństwo i ochronę zdrowia, a dla osób o szczególnych wymogach dietetycznych bardzo ważna „deklaracja” żywieniowa pozwalająca wyróżnić produkt od innych podobnych.

Wyrobienie nawyku czytania etykiet i umiejętność ich analizowania pozwala na wybranie żywności o właściwej wartości odżywczej i w znaczący sposób wpływa na zmianę nawyków żywieniowych, co w obliczu epidemii nadwagi i otyłości ma ogromne znaczenie. Taka rozwaga w podejmowaniu decyzji czyni nas świadomych swoich wyborów i pomaga kontrolować codzienną dietę.

Anna Sanicka, dietetyk LightBox

***

Anna Sanicka, dietetyk LightBox. Absolwentka Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego – Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, kierunek Technologia Żywności i Żywienie Człowieka. Ukończyła studia podyplomowe w Instytucie Żywności i Żywienia na kierunku Poradnictwo dietetyczne postępy w żywieniu człowieka. Współpracuje z Ogólnopolskim Centrum Dietetycznym Instytutu Żywności i Żywienia. Posiada doświadczenie w leczeniu żywieniowym osób z chorobami układu pokarmowego (tj. choroby trzustki, wątroby, zespół jelita nadwrażliwego, nieswoiste choroby zapalne jelit, nietolerancje pokarmowe), chorobami żywieniowo-zależnymi (otyłość, cukrzyca typu II, zaburzenia lipidowe, nadciśnienie) i osób z zaburzeniami odżywiania.